Το συνανήκειν και η κομματικότητα

 Δημ. Σεβαστάκης

Συνανήκειν. Δύσκολο, στιλπνό και σπάνιο. Πολλοί εννοούν ότι λείπουν -και στον ΣΥΡΙΖΑ- οι όροι σύμπνοιας και ουσιαστικής ενότητας. Πράγματι εύκολα, ιδίως στην προεκλογική περίοδο, εγείρονται κοιμισμένοι εμφύλιοι, βγαίνει μια ανασφάλεια, μια ένταση. Αλλά οφείλονται στις αγωνίες άδηλου μέλλοντος η τραχύτητα και οι απόκρημνες συμπεριφορές; Στατιστικά ίσως δεν πολυστέκει ο ισχυρισμός.

Οι περισσότεροι έχουν διαμορφωμένη «ταυτότητα» και πριν τον κοινοβουλευτικό ή αυτοδιοικητικό βίο, άρα ο κίνδυνος και η διάσπαρτη ανασφάλεια που ενυπάρχουν στις προεκλογικές περιόδους δεν πρέπει να τους αγγίζουν και πολύ. Αγγίζουν, όμως, μερικούς.

Για τα κουσούρια, τις (βλακο)συνομωσίες κ.λπ. ακόμα δεν έχει εφευρεθεί το εμβόλιο. Αλλά είναι ικανοί μερικοί με κατεστραμμένη ψυχή να επιμολύνουν τον χώρο; Ναι. Το δηλητήριο δεν θέλει πολύ άμα μπει στις φλέβες. Το αντίθετο είναι το δύσκολο. Να αποτοξινωθεί κανείς από το μίσος και τον φθόνο, ιδίως αν έχει την αίσθηση ότι είναι αδικημένος. Φτιάχνει ομαδούλες, συνδέσεις, κατηγορεί, ψιλοεκβιάζει συναισθηματικά (καμιά φορά και κυριολεκτικά), διαπραγματεύεται πάντα εις βάρος του συντρόφου.

Εντούτοις, ο κύριος χαρακτήρας που στεγάζεται στον ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να πάσχει από αφέλεια ή αναβλητικότητα, όχι όμως τόσο από καριερισμό. Ή μάλλον όχι από επαγγελματικό καριερισμό, αλλά από μια ανόητη ματαιοδοξία να τον «δουν» όλοι, να τον προσέξουν οι πάντες, να τραβήξει τα βλέμματα θαυμασμού, να εντυπωσιάσει. Αυτό το είδος εκβιαστικού θαυμασμού έχει τη νοσηρή πλευρά του, αλλά πες ότι δεν βλάπτει.

Εκείνο που βλάπτει είναι είτε η ιδιοτελής εκμετάλλευση θέσης και πόστου, είτε τα πηχτά απωθημένα. Στον ΣΥΡΙΖΑ μια παρεμφερής κατάσταση είχε «βγει» στις παρυφές του δημοψηφίσματος, κυρίως στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015. Στα τέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν έγιναν προσπάθειες να αμβλυνθούν τραύματα και σκισίματα. Δεν βαριέσαι, μόλις βρεθούν υπό Κ.Σ. ξανανοίγουν οι πληγές.

Αν έχουμε θρυμματισμένο συναισθηματικό και ιδεολογικό υπόστρωμα, δεν μπορούμε να παλέψουμε. Δεν σε επιβεβαιώνει τίποτα από την πραγματικότητα. Νιώθεις ξένος στο ίδιο σου το πολιτικό σώμα. Κι αυτό είναι ένα αίσθημα «ανεπιθύμητου». Γεννάει ένα αίσθημα φυγής και απόσπασης. Αυτό το σημείο της αποξένωσης, του αισθήματος «να τα βροντήξω», καταλαμβάνει πολλούς συντρόφους, φίλους και είναι ένα κρίσιμο σημείο σε μια κρίσιμη στιγμή. Γιατί στα τόσα χρόνια δημιουργήθηκε η ψευδαίσθηση ότι υπάρχει ένα ιδεολογικό τσιμεντάρισμα, ότι, βρέξει - χιονίσει, θα ’σαι εκεί, φρουρός ακοίμητος μιας κομματικότητας που μπορεί ο οποιοσδήποτε (μ...κας) να την κουρελιάζει. Ο οποιοσδήποτε μανιακός να δηλητηριάζει, να φτιάχνει το αποκρουστικό περίβλημα. Ναι, περίβλημα. Τέτοιο βλήμα.

Σε αυτή τη ρευστή στιγμή τίποτα δεν είναι δεδομένο. Αγκυρωμένο σε μια ακίνητη συνέπεια. Γιατί έχουν διαταραχτεί οι αναφορές. Τα σημάδια που βάζει κανείς στον βίο του για να μη χάσει τον δρόμο, για να μη χάσει το εαυτό του. Αυτά τα σημάδια έχουν χαθεί στην αμμοθύελλα, έχουν κρυφτεί από τις διαψεύσεις, έχουν σκονιστεί από τις ηλίθιες και ασυμμάζευτες φιλοδοξίες. Προσοχή, η φουρτούνα δεν πέρασε. Η υπόγεια ταραχή δεν ήρθη.

Η θολή και δακρυσμένη ελπίδα

 Δημήτρης Σεβαστάκης

Τα επιχειρήματα σήμερα είναι πιο εύκολα, αφού υπάρχει μεγαλύτερη συνοχή στην παραγόμενη κυβερνητική πολιτική, επομένως στην απεικόνισή της. Οι απίστευτες αντιφάσεις του 2015, οι ταλαντεύσεις, οι διαπραγματεύσεις που δεν έβγαιναν, οι συμφωνίες που δεν έλυναν προβλήματα, οι εκβιασμοί δανειστών και εσωτερικών κυκλωμάτων, οι ανασφάλειες, τα συστήματα που κατέρρεαν, η ασχετίλα (μας) ως προς τα κόλπα και τα άτυπα στοιχεία του κράτους, όλα αυτά τα έντονα και άστατα, δεν μπορούσαν να δώσουν συνεκτική πολιτική επιχειρηματολογία.

Το καλοκαίρι του 2015 έγινε η μεγάλη συμβιβαστική επιλογή. Πέρα από την κατάθλιψη, πέρα από τον εσωτερικό μονόλογο της Αριστεράς με τη συνείδησή της, με την παιδεία της, με τους παλιούς συντρόφους, ακόμα και τα πικρά (ή και κανιβαλικά) που εκστομίζονταν, υπήρχε η πολεμική πραγματικότητα. Έπρεπε να απαντήσει κανείς στην πραγματικότητα, πέρα από τις υποκειμενικές δυσκολίες και τις αναστοχαστικές πολυτέλειες.

Στα ΜΜΕ της εποχής, ελάχιστοι έβγαιναν, ουσιαστικά προσπαθώντας να γλιτώσουν από τις βολές για την αλλαγή πολιτικής. Η κεντρική πολιτική επιλογή το καλοκαίρι του 2015 θα μπορούσε να συνοψιστεί: επιείκεια (πίστωση χρόνου, χρηματοδότηση δηλαδή) διά της πειθαρχίας και υπακοής. Πολλά επιβαλλόμενα μέτρα ήταν φορμαλιστικά, ίσως τιμωρητικά, διδακτικά για τους άλλους (τους Πορτογάλους, Ιρλανδούς κ.λπ.) πρωτίστως.

Σήμερα έχουν γίνει σοβαρά βήματα πολιτικής χειραφέτησης. Η χώρα μπορεί να σχεδιάσει με μεγαλύτερη ελευθερία πολιτικές, να ιεραρχεί και να απορρίπτει. Φυσικά, σε ένα πολιτικό και οικονομικό περικείμενο που είναι ευμετάβλητο και εύθραυστο - όπως εξάλλου επιβάλλουν τα περισσότερα μοντέλα σύγχρονου εφαρμοσμένου καπιταλισμού. Πληροφοριοκεντρικού, δανειοκρατικού, αφηγηματικού καπιταλισμού.

Στο σημερινό πεδίο υπάρχει μεγαλύτερη άνεση δημόσιας έκφρασης του ΣΥΡΙΖΑ. Ναι μεν σκληρά μέτρα, πιέσεις, αλλά και κάποια διέξοδος.

Οι προσπάθειες της Δεξιάς για οργάνωση αντιφρονούντων και αγανακτισμένων πολιτών δεν τραβάνε, κάποια βελτιωτικά μέτρα στα εισοδήματα των πολιτών αλλάζουν το κλίμα, καμία σύγκριση με τα δύσκολα 2016, 2017. Κι όμως, από τη μια μεριά έχουμε μια μεταχρονολογημένη μελαγχολία, μια κούραση ίσως από τις πιέσεις, τον μηδενισμό του έργου, τα απίστευτα κυκλώματα που καταλαμβάνουν πόστα και ισχύ.

Μια κόπωση από την κατάσταση πολλών οργανώσεων, τους ηλίθιους και αυτοκαταστροφικούς εμφυλίους. Η κόπωση εκφράζεται με τη μεγάλη κοινωνική, συναισθηματική αναδίπλωση, σαν να βγήκε η κούραση μόλις έφυγε η μεγάλη φουρτούνα. Ο καθένας έχει διάθεση να αλλάξει παραστάσεις, να βγει από την πολιτική πηγάδα. Να πάει στην προσδοκία, να ξανακατοικήσει την αισιοδοξία.

Η συνθήκη δεν είναι πηχτή, συμπαγής, δεν μοιάζει ούτε με τη δύσκολη, αφηρημένη και αγχώδη ελπίδα της άνοιξης του 2015, ούτε με την καταθλιπτική απόφαση του καλοκαιριού του 2015, ούτε με τις αμφίβια δύσκολες χρονιές του 2016 και 2017. Η σημερινή συνθήκη έχει τη σύνθετη, περίπλοκη και κουρασμένη προσδοκία, την πεποίθηση μιας κουρασμένης διεξόδου.

Ως αριστεροί γεννηθήκαμε στα διλήμματα, στις καθαρές κατηγορίες καλού - κακού, στις φωτεινές λεωφόρους του μέλλοντος ή στα σκοτεινά σοκάκια της εξορίας (έστω των βασανιστικών φαντασιώσεων). Με την περιπέτεια της κυβέρνησης, της κοινοβουλευτικής εμπειρίας, οι κατηγορίες τρεμουλιάζουν, συννεφιάζουν, θολώνουν. Τα βλέμματα, οι ιδέες το ίδιο. Οι ιδέες δυσεύρετες, σπάνιες, ίσως και περιττές στο καθεστώς του σκληρού και αμυντικού εμπειρισμού, μιας περιελισσόμενης κυβερνητικής ανηφόρας.

Η αλήθεια για την ακίνητη περιουσία της εκκλησίας

 Βαγ. Αποστόλου

Η προσέγγιση του συγκεκριμένου ζητήματος για να μην γίνονται λανθασμένες εκτιμήσεις ξεκινά από μια παραδοχή: ότι ο γεωγραφικός χώρος της χώρας μας περιλαμβάνει εκτάσεις που σταδιακά προσαρτήθηκαν στο νεοελληνικό κράτος, όπως ρητά περιγράφεται στο Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, στη συνθήκη απελευθέρωσης της Κωνσταντινουπόλεως του 1832 και στις μετέπειτα συνθήκες προσαρτήσεων των απελευθερούμενων ελληνικών εδαφών.

Οι υπάρχουσες λοιπόν τότε μονές, όταν προβάλλουν αξιώσεις επί γαιών, θα πρέπει να κάνουν ρητή αναφορά στο προ των συνθηκών και μετά τις συνθήκες αυτές, καθεστώς δικαιωμάτων τους επί πάσης φύσεως εκτάσεων, επισυνάπτοντας μάλιστα στοιχεία, που δεν μπορούν να αμφισβητηθούν από τη Διοίκηση και την Δικαιοσύνη.

Επί οθωμανικής κυριαρχίας και διαρκούντος του απελευθερωτικού αγώνα οι μονές είχαν υποστεί πολλές κακουχίες από το τουρκικό κράτος, κι αυτό γιατί περιέθαλπαν αγωνιστές ή τους ενίσχυαν με πολεμοφόδια και τρόφιμα. Δεν μπορεί δηλαδή να αμφισβητηθεί η προσφορά των μοναχών στον απελευθερωτικό αγώνα, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με τη διαφοροποίηση που ζητούν οι μονές στην αντιμετώπιση ζητημάτων κυριότητας σε εκτάσεις της χώρας.

Οι μονές αντιμετωπίζονταν από το οθωμανικό κράτος ως ευαγή σχεδόν ιδρύματα, δηλαδή όπως τα τζαμιά. Δεν θεωρήθηκε όμως κατά την απελευθέρωση ότι τα κτήματα που νέμονταν, έπρεπε να αποτελέσουν κατά τις διαπραγματεύσεις και αντικείμενο ειδικής ρύθμισης, όπως απετέλεσαν τα βακουφικά. Σε καμιά περίπτωση δεν αντιμετωπίσθηκαν ως αυτοτελείς οικονομικές ενότητες με ακίνητη περιουσία έξω από τους κανόνες του οθωμανικού δικαίου.

Ο Καποδίστριας και ο Όθωνας, όχι μόνο δεν έκαναν καμιά διάκριση στην αντιμετώπιση των υπαρχουσών 430 μονών, αλλά και διέλυσαν όσες είχαν δύναμη κάτω των έξι ατόμων, παίρνοντας ταυτόχρονα και την περιουσία τους. Οι υπόλοιπες 153 συνέχισαν να λειτουργούν, αλλά το 1834 τα περιουσιακά τους στοιχεία μπήκαν σε ειδικό καθεστώς διοίκησης και διαχείρισης, στο Εκκλησιαστικό Ταμείο, που συστάθηκε γι' αυτόν τον σκοπό.

Το Βασιλικό Διάταγμα του 1833

Μπορεί ένα χρόνο πριν, με το Βασιλικό Διάταγμα της 23^ης Ιουλίου 1833, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία, στην οποία υπήχθησαν οι μη διαλυθείσες 153 μονές να ανακηρύχθηκε «αυτοκέφαλος», αλλά ήταν ανεξάρτητη από το κράτος μόνο στα δογματικά ζητήματα. Όσον αφορά δε το μεταβατικό καθεστώς των γαιών, από αυτό του οθωμανικού κράτους σε αυτό του νεοελληνικού, ρυθμίστηκε με τα δύο Βασιλικά Διατάγματα της 3/15 Δεκεμβρίου 1833 και της 17/29 Νοεμβρίου 1836. Σύμφωνα με αυτά, οι μονές της ελεύθερης Ελλάδας, αν προέβαλλαν αξιώσεις, όφειλαν να προσκομίσουν επίσημα τουρκικά έγγραφα (ταπία) που να αποδείκνυαν την εκχώρηση προς αυτές, από το επίσημο τουρκικό κράτος, της αποκλειστικής “οιονεί νομής επικαρπίας”, σε τέτοιες εκτάσεις, πράγμα που δεν έκαναν.

Το ελληνικό κράτος, όπως συγκροτήθηκε σε οργανωμένο σύνολο εξουσιών, έλαβε οριστικές αποφάσεις για τις εκτάσεις αυτές το 1835, τις οποίες και γνωστοποίησε το 1838. Μάλιστα, για να λυθούν και τα προβλήματα που προέκυπτανμ με βάση τις συνθήκες απελευθέρωσης, από την υποχρέωση του ελληνικού κράτους να αποζημιώσει τους Οθωμανούς που έφευγαν, υπήρξε κι ένας συμβιβασμός με τους Τούρκους. Ο συμβιβασμός αυτός επικυρώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα που δεν καταργήθηκε έκτοτε και έχει ισχύ αναγκαστικού νόμου του κράτους, αφού απετέλεσε την οριστική ρύθμιση στο γαιοκτητικό ζήτημα της ελεύθερης Ελλάδας, από το πρώην οθωμανικό στο νέο ελληνικό πλέον κράτος.

Το Εκκλησιαστικό Ταμείο διαλύθηκε τελικά το 1841 και τη διαχείριση των περιουσιακών του στοιχείων ανέλαβε το υπουργείο Οικονομικών. Το 1847, ψηφίζεται ειδικός νόμος (ΝΖ) που ρύθμισε την παραχώρηση στις μονές που βρίσκονταν στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα τα κτήματά τους στην ελεύθερη Ελλάδα. Διαπιστώνεται όμως ότι στον νόμο δεν γίνεται καμία μνεία των διαδικαστικών λεπτομερειών απόδοσης των κτημάτων. Υπάρχουν μόνο αόριστες αναφορές. Για τις εκτάσεις αυτές ήδη με τα διατάγματα του 1833 και του 1836 είχαν ρυθμιστεί τα ζητήματα ιδιοκτησίας αλλά και επικαρπίας, μάλιστα αδιακρίτως υπηκοότητας για αξιούντες δικαιώματα.

Το 1909 ιδρύεται ο Οργανισμός Διαχείρισης Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ) προκειμένου να αναλάβει αυτός τη διαχείριση των κτημάτων των διατηρούμενων 153 μονών. Αργότερα, με τον Ν. 4684/1930 τα συγκεκριμένα ακίνητα κηρύχθηκαν είτε «εκποιητέα» είτε «διατηρητέα περιουσία», χωρίς να ληφθούν υπόψη τα προηγούμενα. Υπήρξαν δηλαδή αβλεψίες που και σήμερα ακόμα δημιουργούν τεράστια προβλήματα στη Διοίκηση, σε πολίτες, στη Δικαιοσύνη και στην κτηματογραφική διαδικασία.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η πολιτεία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να έκανε απαλλοτριώσεις στο πλαίσιο της αγροτικής νομοθεσίας στις εκτάσεις αυτές, προκειμένου να αποκατασταθούν ακτήμονες καλλιεργητές ή πρόσφυγες ή κτηνοτρόφοι, όμως από την άλλη πλευρά, και ο ΟΔΕΠ εκποίησε για λογαριασμό του σημαντικό μέρος της, με ενδιάμεσο φορέα συγκέντρωσης των χρημάτων και σύνταξης των σχετικών συμβολαίων την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας.

Το σύνταγμα του 1952

Η λειτουργία αυτή δημιούργησε ένα κλίμα διαρκών αμφισβητήσεων και από τις δύο πλευρές, μέχρι το 1952, που το σύνταγμα εξουσιοδότησε την τότε κυβέρνηση να απαλλοτριώσει γη προς όφελος των άκληρων και κτηνοτρόφων για περίοδο τριών ετών από της θέσεώς του σε ισχύ. Σε εκτέλεση αυτής της μεταβατικής διατάξεως, η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και το Δημόσιο συνήψαν μία συμφωνία η οποία κυρώθηκε από το Δημόσιο με το Διάταγμα 2185/8.10.1952.

Το άρθρο 36 του Διατάγματος αυτού δήλωνε κατ’ ουσίαν ότι το Δημόσιο θα παραιτείτο του λοιπού από τα δικαιώματα που είχε δυνάμει του άρθρου 104 του συντάγματος, αναφορικά με την απαλλοτρίωση ή την αναγκαστική μίσθωση περιουσίας της ελληνικής Εκκλησίας. Με βάση την συμφωνία, οι μονές θα έδιναν με πώληση τα τέσσερα πέμπτα των γεωργικών κτημάτων τους και τα δύο τρίτα των βοσκοτόπων τους και θα ελάμβαναν το ένα τρίτο της αξίας τους. Δεν υλοποιήθηκε στο σύνολό της ούτε αυτή η συνταγματική ρύθμιση.

Έκτοτε ακολούθησαν δύο σημαντικές προτάσεις που έβαλαν στις σχέσεις Εκκλησίας και κράτους την παράμετρο της αξιοποίησης της ακίνητης εκκλησιαστικής περιουσίας. Η πρώτη ήταν οι ρυθμίσεις του 1987 και του 1981 με τους νόμους 1700 και 1881, γνωστούς ως νόμους Τρίτση, και η δεύτερη η πρόσφατη συμφωνία.

Οι νόμοι ισχύουν μέχρι σήμερα και βρήκαν εφαρμογή σε ένα σημείο κομβικό και για τη σημερινή συμφωνία: Με μια σύμβαση που υπέγραψαν η Πολιτεία και οι 149 από τις 153 μονές, το σύνολο της εκκλησιαστικής τους περιουσίας, περνούσε στον Οργανισμό Διοικήσεων Εκκλησιαστικής Περιουσίας (ΟΔΕΠ), η δε Πολιτεία αναλάμβανε την υποχρέωση να παραχωρεί το 1% του προϋπολογισμού του υπουργείου Παιδείας, δηλαδή ήταν η πρώτη φορά που συνδεόταν ουσιαστικά η συγκεκριμένη περιουσία με την οικονομική λειτουργία της Εκκλησίας. Ούτε αυτή η σύμβαση υλοποιήθηκε.

Αξιοσημείωτες συμπτώσεις

Το αξιοσημείωτο είναι ότι η περιουσία που προέβλεπε συμπίπτει με αυτήν που προτείνεται σήμερα να ενταχθεί υποχρεωτικά στο Ταμείο Αξιοποίησης και που, σύμφωνα με την τελευταία εκτίμηση, το 1987, των γεωτεχνικών επιθεωρήσεων της πρώην ΑΤΕ, είναι 367.000 στρ. δάση, 753.000 στρ. βοσκότοποι και 190.000 στρ. αγροτικές εκτάσεις.

Μάλιστα, για την αξιοποίηση της συγκεκριμένης περιουσίας υπήρξε κι άλλη απόπειρα, το 2013, με την οποία συστάθηκε η Εταιρεία Αξιοποίησης Ακίνητης Εκκλησιαστικής Περιουσίας μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, η οποία εντάσσεται επίσης στο Ταμείο Αξιοποίησης Εκκλησιαστικής Περιουσίας και διοικείται με το σημερινό κατά νόμον καθεστώς.

Η νέα συμφωνία για να μην υπάρξουν περαιτέρω τριβές αποδέχεται το δικαίωμα της αμφισβήτησης της κυριότητας και από τις δύο πλευρές . Όμως, κάποια στιγμή, και μάλιστα ενόψει του Εθνικού Κτηματολογίου θα κληθούν όλες οι μονές, οι παλιές 153, αλλά και οι νέες, να προσκομίσουν τίτλους ή επίσημα έγγραφα, τα οποία πρέπει να θεμελιώνουν αξιώσεις επί των πάσης φύσεως ακινήτων τους.