Σία Αναγνωστοπούλου
Αυτό που η ΕΕ έτρεμε, μόλις έγινε. Οι
Βρετανοί με την απόφασή τους έδειξαν, πέρα απ’ όλα τα άλλα, ότι η
Ιστορία δεν είναι ακίνητη και στατική, ότι έχει δυναμική, γι' αυτό όλα
τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά, ακόμη και οι σκελετοί να βγουν από τα
ντουλάπια της.
Μέχρι ακόμη και λίγο
πριν από το ξημέρωμα της 24ης Ιουνίου, η ελίτ της ΕΕ θεωρούσε ότι με το
φόβο, την καταστροφολογία και τον κανόνα στο χέρι μπορούσε να
«τακτοποιήσει» λαούς και προσδοκίες, όπως αυτό ταίριαζε σε έναν
αμετακίνητο κανόνα. Κι όμως το «κακό» έγινε. Η Ιστορία άρχισε να παίρνει
την εκδίκησή της και να δείχνει ότι είναι πανούργα και μάλιστα πολύ
πανούργα κάποιες φορές. Η αποστειρωμένη ελίτ της ΕΕ αυτό δεν το γνώριζε.
Ίσως είναι καιρός να το μάθει. Ίσως είναι καιρός να μάθει ότι η ήπειρός
μας έχει ένα «σκοτεινό πρόσωπο», και αυτό δεν ξορκίζεται με δείκτες και
πάλι δείκτες, με ανταγωνιστικότητα και πάλι ανταγωνιστικότητα, με
λιτότητα και πάλι λιτότητα.
Η πολιτική εκπροσώπηση του θυμού
Στο Brexit είναι πιο δυνατές οι ακροδεξιές κορόνες και οι ρητορείες έμπνευσης αυτοκρατορικού εθνικισμού. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες φωνές. Δεν υπάρχει, επίσης, καμιά αμφιβολία ότι τον ευρωσκεπτικισμό στα κράτη-μέλη της ΕΕ τον οικειοποιούνται τα πιο συντηρητικά μέχρι ακροδεξιά, φασιστικού τύπου κόμματα. Τα εκατομμύρια όμως άνθρωποι στη Βρετανία που τάχθηκαν υπέρ του Brexit, τα εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ που είναι ευρωσκεπτικιστές, δεν είναι αναγκαστικά ακροδεξιοί. Είναι κυρίως λαϊκές τάξεις που βρίσκονται σε απόγνωση, που βρίσκονται μπροστά σε σκληρά διλήμματα: περιθωριοποίηση ή υποταγή στον κανόνα. Είναι εκατομμύρια άνθρωποι που το ευρωπαϊκό τραίνο φαίνεται να μην τους χωράει, που αποφάσισε ανθρώπους, ίσως και ολόκληρα έθνη, να τα βγάλει «άχρηστα» -κάτι ξέρουμε απ’ αυτό κι εμείς- που η ευρωπαϊκή νεολαία δεν βρίσκει θέση σε κανένα από τα βαγόνια του, που δεν μπορεί να εμπνευστεί από μια Ευρώπη που βγάζει το πιο γερασμένο και συντηρητικό της πρόσωπο. Το κρίσιμο ερώτημα, ωστόσο, που ήταν και είναι σήμερα ακόμη πιο επιτακτικό, αφορά την πολιτική εκπροσώπηση αυτού του θυμού των λαών απέναντι στην ΕΕ: γιατί η πολιτική εκπροσώπηση κυριαρχείται από τον ακραίο συντηρητισμό, τον εθνικισμό και τον ρατσισμό; Η απάντηση είναι σύνθετη, όμως θα μείνω σε δύο σημεία.
Καταρχάς, επειδή δεν μπορεί να υπάρξει εύκολα δημοκρατικά εκφρασμένη προοδευτική αντίσταση μέσα στην ίδια την ΕΕ. Πέρσι ακριβώς τέτοια εποχή, ένας άλλος λαός –μικρός αυτός και χρεωκοπημένος, χωρίς Σίτυ και πολυεθνικές- αποφάσισε με δημοψήφισμα να διεκδικήσει εντός της ΕΕ ένα πιο δημοκρατικό παρόν, να αποκτήσει λίγο μέλλον. Προσπάθησε να στηρίξει τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνησή του, ώστε να μεταφέρει τη φωνή του στα κλειστά, περίκλειστα γραφεία των Βρυξελλών. Η απάντηση της ελίτ της ΕΕ ήταν αντάξια του σκοτεινού παρελθόντος της, του ηγεμονισμού ενός κράτους με τη βοήθεια των νεόκοπων δορυφόρων του: ή παίρνετε ό,τι σας δίνουμε ή φεύγετε κι ας «ψοφήσετε». Ή ταπεινώνεστε ή υποτάσσεστε. Όταν η επιβίωση εξαρτάται από τον βαθμό υποταγής, τότε η δημοκρατία έχει υπονομευθεί. Όταν η τιμωρία αντικαθιστά τη διαλεκτική σχέση εξουσίας-πολιτών, τότε οι σκελετοί από τα ντουλάπια της Ιστορίας αρχίζουν να εμφανίζονται.
Ευρωπαϊσμός, όπως συντηρητισμός
Η ΕΕ προσπάθησε ειδικά τα τελευταία χρόνια να πείσει τους Ευρωπαίους και τις Ευρωπαίες ότι δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση, ότι υπάρχει ένας κανόνας, ότι η Αριστερά αποτελεί έναν αναχρονισμό της γηραιάς ηπείρου, η οποία θέλει πλέον να κάνει λίφτινγκ για να βγει με νέο πρόσωπο στο ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ότι τα κοινωνικά δικαιώματα είναι επίσης αναχρονισμοί που πρέπει να περισταλούν, ότι είναι κάποια αναχρονιστικά προνόμια που εμποδίζουν την ΕΕ να φτιάξει το νέο της εαυτό. Ο ευρωπαϊσμός κατάντησε ένας –ισμός ταυτόσημος με τον συντηρητισμό, με τον νεοφιλελευθερισμό, με τον υποβόσκοντα ρατσισμό και τον εθνικιστικό ηγεμονισμό. Αυτοί είναι οι επιτρεπτοί –ισμοί, που τους αποδέχτηκαν με ζέση όλες οι ελίτ, δεξιές και σοσιαλιστικές, οι οποίες θεώρησαν τον ΣΥΡΙΖΑ μια λαϊκιστική παραδοξότητα. Όταν η ΕΕ, η οποία δεν ανέχεται μύγα στο σπαθί του δημοσιονομικού της κανόνα, αποδέχτηκε τις εξαιρέσεις στο προσφυγικό, και μάλιστα από κυβερνήσεις με ακροδεξιά κόμματα εντός τους, όταν η ακροδεξιά σε κυβερνητικούς συνασπισμούς επέβαλε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τη ρατσιστική της ατζέντα, όταν, όταν, όταν…, τα φαντάσματα της Ιστορίας είχαν ήδη επιστρέψει, αλλά οι ευρωπαϊκές ελίτ σφύριζαν αδιάφορες. Κι αυτό γιατί δεν τις απασχολούσε το ζήτημα της δημοκρατίας, αλλά του κανόνα.
Βαθιά αντιδημοκρατικός ο ευρωσκεπτικισμός
Το Brexit βάζει έναν καθρέφτη μπροστά στην ΕΕ και την υποχρεώνει να ξαναδεί τον εαυτό της. Να αναζητήσει τους δημοκρατικούς τρόπους επαναθεμελίωσής της. Η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ έχει πολιτικές συνέπειες σημαντικότερες από τις οικονομικές. Ο ευρωσκεπτικισμός με κυρίαρχη την ακροδεξιά δεν σημαίνει κάτι καλύτερο για τους λαούς της Ευρώπης. Γίνεται εκ των πραγμάτων εξίσου νεοφιλελεύθερος και πολύ περισσότερο εθνικιστικός, ρατσιστικός και απειλητικός για το μέλλον. Είναι βαθιά αντιδημοκρατικός. Η επιστροφή στο πιο σκοτεινό παρελθόν της Ευρώπης δεν σημαίνει προοπτική στο μέλλον. Δεν σημαίνει νίκη κατά του καπιταλισμού, σημαίνει ακόμα μεγαλύτερο ανταγωνισμό του κεφαλαίου σε αυτό το άναρχα δομημένο, παγκόσμιο περιβάλλον. Σημαίνει αναβίωση της αυτοκρατορικής λογικής και πόλεμο αυτοκρατοριών. Δεν λειτουργεί χειραφετικά για τους λαούς, δεν τους απελευθερώνει από τον «ευρωπαϊκό ζυγό» για να τους ενοποιήσει με επίκεντρο ένα άλλο όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης. Αντιθέτως, τους υποτάσσει σε εθνικιστικές φαντασιώσεις και λειτουργεί κατακερματιστικά και απομονωτικά. Η Βρετανία μπαίνει σε μια περιπέτεια όπου δίκαια αιτήματα, αγωνίες για το μέλλον καλύπτονται κάτω από το βάρος μιας ρητορικής που –προς το παρόν- ενισχύει την ακροδεξιά και τον νεοφιλελευθερισμό στην Ευρώπη. Όταν ένα μήνυμα –το Brexit- συμπυκνώνει τη διεκδίκηση για καλύτερο κοινωνικό κράτος σε αντιμεταναστευτική ρητορική, τότε αυτό το μήνυμα είναι όχι μόνο νεοφιλελεύθερο αλλά ακραία επικίνδυνο.
Από την άλλη μεριά, και η ΕΕ μπαίνει σε μια μεγάλη περιπέτεια. Χάνει καταρχάς ένα μεγάλο μέρος της αντιναζιστικής, ευρωπαϊκής της μνήμης, χάνει αυτό το κομμάτι της μνήμης της πάνω στο οποίο υποτίθεται είχε θεμελιωθεί. Είπαμε, το Brexit κυριαρχείται από τον συντηρητισμό, αλλά οι Βρετανοί έχουν δώσει πολλά για να αποκτήσει η Ευρώπη αντιναζιστική μνήμη. Έχουν δώσει πολλά σε εργατικούς αγώνες, έχουν δώσει πολλά στη δημιουργία του κοινωνικού κράτους ως ευρωπαϊκού κεκτημένου. Κι ας εισήγαγε τον νεοφιλελευθερισμό στην Ευρώπη αυτή η ίδια η Βρετανία. Η ΕΕ, η οποία υπό την ηγεμονία της Γερμανίας αποποιήθηκε και περιθωριοποίησε τα κράτη-φορείς της αντιναζιστικής της μνήμης, κάνοντας επιλεκτικές συμμαχίες με κράτη και κυβερνήσεις που ο μόνος –ισμός που ενοχλούσε ήταν ο κομμουνισμός, βρίσκεται σε ακόμα πιο δύσκολη θέση.
Η πολιτική εκπροσώπηση του θυμού
Στο Brexit είναι πιο δυνατές οι ακροδεξιές κορόνες και οι ρητορείες έμπνευσης αυτοκρατορικού εθνικισμού. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν άλλες φωνές. Δεν υπάρχει, επίσης, καμιά αμφιβολία ότι τον ευρωσκεπτικισμό στα κράτη-μέλη της ΕΕ τον οικειοποιούνται τα πιο συντηρητικά μέχρι ακροδεξιά, φασιστικού τύπου κόμματα. Τα εκατομμύρια όμως άνθρωποι στη Βρετανία που τάχθηκαν υπέρ του Brexit, τα εκατομμύρια άνθρωποι στην ΕΕ που είναι ευρωσκεπτικιστές, δεν είναι αναγκαστικά ακροδεξιοί. Είναι κυρίως λαϊκές τάξεις που βρίσκονται σε απόγνωση, που βρίσκονται μπροστά σε σκληρά διλήμματα: περιθωριοποίηση ή υποταγή στον κανόνα. Είναι εκατομμύρια άνθρωποι που το ευρωπαϊκό τραίνο φαίνεται να μην τους χωράει, που αποφάσισε ανθρώπους, ίσως και ολόκληρα έθνη, να τα βγάλει «άχρηστα» -κάτι ξέρουμε απ’ αυτό κι εμείς- που η ευρωπαϊκή νεολαία δεν βρίσκει θέση σε κανένα από τα βαγόνια του, που δεν μπορεί να εμπνευστεί από μια Ευρώπη που βγάζει το πιο γερασμένο και συντηρητικό της πρόσωπο. Το κρίσιμο ερώτημα, ωστόσο, που ήταν και είναι σήμερα ακόμη πιο επιτακτικό, αφορά την πολιτική εκπροσώπηση αυτού του θυμού των λαών απέναντι στην ΕΕ: γιατί η πολιτική εκπροσώπηση κυριαρχείται από τον ακραίο συντηρητισμό, τον εθνικισμό και τον ρατσισμό; Η απάντηση είναι σύνθετη, όμως θα μείνω σε δύο σημεία.
Καταρχάς, επειδή δεν μπορεί να υπάρξει εύκολα δημοκρατικά εκφρασμένη προοδευτική αντίσταση μέσα στην ίδια την ΕΕ. Πέρσι ακριβώς τέτοια εποχή, ένας άλλος λαός –μικρός αυτός και χρεωκοπημένος, χωρίς Σίτυ και πολυεθνικές- αποφάσισε με δημοψήφισμα να διεκδικήσει εντός της ΕΕ ένα πιο δημοκρατικό παρόν, να αποκτήσει λίγο μέλλον. Προσπάθησε να στηρίξει τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνησή του, ώστε να μεταφέρει τη φωνή του στα κλειστά, περίκλειστα γραφεία των Βρυξελλών. Η απάντηση της ελίτ της ΕΕ ήταν αντάξια του σκοτεινού παρελθόντος της, του ηγεμονισμού ενός κράτους με τη βοήθεια των νεόκοπων δορυφόρων του: ή παίρνετε ό,τι σας δίνουμε ή φεύγετε κι ας «ψοφήσετε». Ή ταπεινώνεστε ή υποτάσσεστε. Όταν η επιβίωση εξαρτάται από τον βαθμό υποταγής, τότε η δημοκρατία έχει υπονομευθεί. Όταν η τιμωρία αντικαθιστά τη διαλεκτική σχέση εξουσίας-πολιτών, τότε οι σκελετοί από τα ντουλάπια της Ιστορίας αρχίζουν να εμφανίζονται.
Ευρωπαϊσμός, όπως συντηρητισμός
Η ΕΕ προσπάθησε ειδικά τα τελευταία χρόνια να πείσει τους Ευρωπαίους και τις Ευρωπαίες ότι δεν υπάρχει εναλλακτική πρόταση, ότι υπάρχει ένας κανόνας, ότι η Αριστερά αποτελεί έναν αναχρονισμό της γηραιάς ηπείρου, η οποία θέλει πλέον να κάνει λίφτινγκ για να βγει με νέο πρόσωπο στο ανταγωνιστικό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Ότι τα κοινωνικά δικαιώματα είναι επίσης αναχρονισμοί που πρέπει να περισταλούν, ότι είναι κάποια αναχρονιστικά προνόμια που εμποδίζουν την ΕΕ να φτιάξει το νέο της εαυτό. Ο ευρωπαϊσμός κατάντησε ένας –ισμός ταυτόσημος με τον συντηρητισμό, με τον νεοφιλελευθερισμό, με τον υποβόσκοντα ρατσισμό και τον εθνικιστικό ηγεμονισμό. Αυτοί είναι οι επιτρεπτοί –ισμοί, που τους αποδέχτηκαν με ζέση όλες οι ελίτ, δεξιές και σοσιαλιστικές, οι οποίες θεώρησαν τον ΣΥΡΙΖΑ μια λαϊκιστική παραδοξότητα. Όταν η ΕΕ, η οποία δεν ανέχεται μύγα στο σπαθί του δημοσιονομικού της κανόνα, αποδέχτηκε τις εξαιρέσεις στο προσφυγικό, και μάλιστα από κυβερνήσεις με ακροδεξιά κόμματα εντός τους, όταν η ακροδεξιά σε κυβερνητικούς συνασπισμούς επέβαλε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τη ρατσιστική της ατζέντα, όταν, όταν, όταν…, τα φαντάσματα της Ιστορίας είχαν ήδη επιστρέψει, αλλά οι ευρωπαϊκές ελίτ σφύριζαν αδιάφορες. Κι αυτό γιατί δεν τις απασχολούσε το ζήτημα της δημοκρατίας, αλλά του κανόνα.
Βαθιά αντιδημοκρατικός ο ευρωσκεπτικισμός
Το Brexit βάζει έναν καθρέφτη μπροστά στην ΕΕ και την υποχρεώνει να ξαναδεί τον εαυτό της. Να αναζητήσει τους δημοκρατικούς τρόπους επαναθεμελίωσής της. Η έξοδος της Βρετανίας από την ΕΕ έχει πολιτικές συνέπειες σημαντικότερες από τις οικονομικές. Ο ευρωσκεπτικισμός με κυρίαρχη την ακροδεξιά δεν σημαίνει κάτι καλύτερο για τους λαούς της Ευρώπης. Γίνεται εκ των πραγμάτων εξίσου νεοφιλελεύθερος και πολύ περισσότερο εθνικιστικός, ρατσιστικός και απειλητικός για το μέλλον. Είναι βαθιά αντιδημοκρατικός. Η επιστροφή στο πιο σκοτεινό παρελθόν της Ευρώπης δεν σημαίνει προοπτική στο μέλλον. Δεν σημαίνει νίκη κατά του καπιταλισμού, σημαίνει ακόμα μεγαλύτερο ανταγωνισμό του κεφαλαίου σε αυτό το άναρχα δομημένο, παγκόσμιο περιβάλλον. Σημαίνει αναβίωση της αυτοκρατορικής λογικής και πόλεμο αυτοκρατοριών. Δεν λειτουργεί χειραφετικά για τους λαούς, δεν τους απελευθερώνει από τον «ευρωπαϊκό ζυγό» για να τους ενοποιήσει με επίκεντρο ένα άλλο όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης. Αντιθέτως, τους υποτάσσει σε εθνικιστικές φαντασιώσεις και λειτουργεί κατακερματιστικά και απομονωτικά. Η Βρετανία μπαίνει σε μια περιπέτεια όπου δίκαια αιτήματα, αγωνίες για το μέλλον καλύπτονται κάτω από το βάρος μιας ρητορικής που –προς το παρόν- ενισχύει την ακροδεξιά και τον νεοφιλελευθερισμό στην Ευρώπη. Όταν ένα μήνυμα –το Brexit- συμπυκνώνει τη διεκδίκηση για καλύτερο κοινωνικό κράτος σε αντιμεταναστευτική ρητορική, τότε αυτό το μήνυμα είναι όχι μόνο νεοφιλελεύθερο αλλά ακραία επικίνδυνο.
Από την άλλη μεριά, και η ΕΕ μπαίνει σε μια μεγάλη περιπέτεια. Χάνει καταρχάς ένα μεγάλο μέρος της αντιναζιστικής, ευρωπαϊκής της μνήμης, χάνει αυτό το κομμάτι της μνήμης της πάνω στο οποίο υποτίθεται είχε θεμελιωθεί. Είπαμε, το Brexit κυριαρχείται από τον συντηρητισμό, αλλά οι Βρετανοί έχουν δώσει πολλά για να αποκτήσει η Ευρώπη αντιναζιστική μνήμη. Έχουν δώσει πολλά σε εργατικούς αγώνες, έχουν δώσει πολλά στη δημιουργία του κοινωνικού κράτους ως ευρωπαϊκού κεκτημένου. Κι ας εισήγαγε τον νεοφιλελευθερισμό στην Ευρώπη αυτή η ίδια η Βρετανία. Η ΕΕ, η οποία υπό την ηγεμονία της Γερμανίας αποποιήθηκε και περιθωριοποίησε τα κράτη-φορείς της αντιναζιστικής της μνήμης, κάνοντας επιλεκτικές συμμαχίες με κράτη και κυβερνήσεις που ο μόνος –ισμός που ενοχλούσε ήταν ο κομμουνισμός, βρίσκεται σε ακόμα πιο δύσκολη θέση.
Στην Ευρώπη, εντός
και εκτός ΕΕ, η ακροδεξιά είναι πλέον εδώ. Δεν υπάρχει χρόνος για
χάσιμο. Για να μην γίνει η ΕΕ ένα αναχρονιστικό παρελθόν για τους λαούς
της, πρέπει να αφυπνιστεί… χθες. Πρέπει να ξαναενισχυθούν οι αριστερές
της δυνάμεις. Αυτές που, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ, ή το Podemos στην Ισπανία,
επικαιροποιούν την ανάγκη για δικαιοσύνη, αλληλεγγύη και δημοκρατία, τα
μόνα στοιχεία που επιτρέπουν την χειραφέτηση των λαών αλλά και την
επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου